De genealogie van informatie.

Ik ben een tweeslachtig heiden. Een kant van mij stort zich graag in de andere werkelijkheid, de wereld van visioenen en mystieke ervaringen. Mijn andere kant wil graag alles precies uitzoeken en op een rijtje zetten, het liefst met behulp van academische artikelen en boeken.

Tijdens het lezen van die boeken gebeurt het regelmatig dat mijn mystieke kant ineens allerlei nieuwe verbanden ziet, kris kras door tijden en verschillende mythologieën heen, Mijn rationele kant roept me dan weer tot de orde;”Ho ho, dit is op geen enkele manier wetenschappelijk aan te tonen.”

Het gebeurt me ook vaak in gesprekken met vrienden dat ik wordt overvallen door een onbewijsbaar inzicht. Zij komen dan met informatie die mijn rechter hersenhelft razendsnel verweeft met allerlei andere inzichten uit het verleden.

En voila! Er is alweer nieuw UPG geboren. UPG is een term die ik in de Engelstalige Asatrugemeenschap heb opgepikt. Het betekent Unverified (of Unverifiable) Personal Gnosis, ongeverifieerde/onbewijsbare persoonlijke gnosis/inzicht/kennis.

UPG is ontzettend belangrijk bij het reconstrueren van een oude spirituele en rituele praktijk, die grotendeels verloren is gegaan. Veel dingen kunnen we niet anders dan óp gevoel doen, omdat het simpelweg niet bekend is hoe een en ander in het verleden ging. UPG speelt dan ook een heel belangrijke rol in mijn persoonlijke relatie met Goden en Spirits en in mijn dagelijkse tempelpraktijk. Zo heb ik bijvoorbeeld Thor nooit gezien zoals Hij vaak wordt afgebeeld: als een reus met wilde haren en een rode baard. Ik heb Thor altijd gezien als een knappe blonde man, zonder baard (En dat was lang voordat ik ooit van de 'Marvel Thor' had gehoord) In mijn visie rijdt Thor ook op een rode motor btw. en Hij houdt van Zweedse gehaktballetjes.

Nu kom ik op het punt dat ik met dit blogje wil maken. Ik zal nooit met stelligheid beweren dat Thor een blonde biker zonder baard is. Dit is mijn UPG en als ik hier over praat dan zeg ik dit er altijd duidelijk bij. Ik wil niemand mijn visie opdringen en ik wil al helemaal niet claimen dat ik de enige zou zijn die een juist beeld van de Donderaar heeft. Wie ben ik om mijn persoonlijke beeld van een Godheid op te dringen aan anderen en zo misschien mensen die nieuw zijn op het pad, op een verkeerd been te zetten? Laten mensen eerst maar kennis maken met wat er historisch zeker bekend is over oude Goden (m/v), dan kunnen ze later altijd nog hun eigen persoonlijke visie vormen. Of ze daarin mijn UPG willen meenemen, moeten ze helemaal zelf weten.

Helaas neem ik hiermee weer eens een uitzonderingspositie in. Hoe vaak lees ik niet beweringen over Goden of oude gebruiken, waar ik nog nooit eerder van heb gehoord, of waarvan ik weet dat het tegendeel al lang is bewezen door archeologen en academici. Als ik dan (soms fijntjes, soms bot) vraag hoe men aan die informatie komt, dan kan het antwoord verschillende kanten op gaan. Dit varieert van “Zo voel ik het!” tot “dit heb ik uit een boek”, met allerlei variaties daartussenin. Soms blijft het ook helemaal stil.

Ik heb dus groot bezwaar tegen het presenteren van UPG alsof het de waarheid zou zijn. Maar ook als er uit boeken wordt geciteerd, kan het in mijn ogen flink mis gaan. Helaas is niet alles dat geschreven is even betrouwbaar. Bij elk boek dat je leest, moet je eigenlijk steeds een aantal vragen in het achterhoofd houden. Wanneer, in wat voor tijd, is dit geschreven? Waarom schrijft dit deze persoon dit, wil iemand misschien per se iets bewijzen? Wat zijn de bronnen waarop de schrijver zich baseert en zijn deze wel betrouwbaar?

Veel oude boeken over mythologie zijn in de 19e eeuw geschreven, toen er een romantische beweging bestond die vooral terug wilde naar de natuur en terug naar de volkscultuur van vroeger, toen alles beter was. Men zag de wereld in razend tempo veranderen en wilde het 'oude' bewaren door het vast te leggen. Zo begon men bijvoorbeeld sprookjes en volksverhalen te verzamelen, maar daarbij werd echt niet altijd een wetenschappelijke methode gebruikt. Integendeel, in dezelfde tijd begonnen geleerde heren ook eigen 'volksverhalen' te schrijven. Zo bestaan er bijvoorbeeld een paar curieuze vertellingen over Wodan en Donar in het Gooi, die duidelijk in een studeerkamer zijn ontstaan.

Vertalingen van mythologische verhalen en interpretaties hiervan, die in de 19e eeuw (en ook nog veel later!) zijn geschreven, worden sterk gekleurd door een streng christelijk wereldbeeld en vooral ook door Victoriaanse preutsheid. Zo is bijvoorbeeld de moderne mythe van tempel prostitutie in de Oudheid ontstaan. In de mythologie van Noord Europa heeft het nationalisme ook lange tijd een rol gespeeld. Lang voordat de nazi's hiermee aan de haal gingen was er in Duitsland al een tendens om vooral een eigen Germaanse mythologie te willen ontdekken. Hierbij werden niet altijd wetenschappelijke methoden toegepast, wishful thinking speelde een grote rol.

Nog een voorbeeld van wishful thinking kom je in de 20e eeuw ook weer tegen in boeken over Wicca. Ook in boeken over Godinnenverering overigens, hierover straks meer, nu eerst de oude heksen. Begin 20e eeuw schreef Margareth Murray een boek over hoe tijdens de heksenverbrandingen eigenlijk een oude heidense cultus werd vervolgd. Een cultus rond de oude Goden die, volgens haar, in het geheim was blijven voortbestaan. Deze theorie heeft waarschijnlijk het ontstaan van de eerste nieuwe (pre Wicca) heksengroepen gestimuleerd en veel schrijvers hebben zich door door Murray's theorieën laten inspireren. Helaas hebben latere wetenschappers de kachel aangemaakt met dit verhaal, maar er zijn nog steeds mensen die er naar verwijzen. Lees je een boek over hekserij of iets aanverwants, vraag je dan ook even af of de theorie van Murray hierin een rol speelt.

Er bestaan ook onbewezen theorieën over het matriarchaat dat in heel oude culturen zou hebben bestaan. Deze theorie is vooral populair onder feministen, die het idee van een maatschappij waarin vrouwen de macht hebben, heel aantrekkelijk vinden. En er zijn veel feministen die graag over De Godin schrijven. Veel boeken over het Vrouwelijk Goddelijke zijn doordrenkt met verwijzingen naar het matriarchaat, dat overigens verschillende vormen kan hebben. Lees je een boek over Godinnen, vraag je dan af of er misschien een feministische boodschap in verborgen zit.

In sommige gevallen is het in een bladzijdeopslag duidelijk wat de persoonlijke agenda van de schrijver van een boek is. In veel gevallen is dit veel lastiger te ontdekken. Misschien heeft de schrijver zelf wel niet eens in de gaten hoe gekleurd de informatie is, die gebruikt wordt. Dit zie ik regelmatig terug in recente boeken over bv Noordse mythologie. Er wordt enthousiast geciteerd uit boeken met een twijfelachtige achtergrond, zonder dat deze achtergrond in beschouwing wordt genomen. Sommige schrijvers zijn zo blij om een aanwijzing te vinden dat hun eigen theorie klopt, dat ze niet de moeite (willen?) nemen om hun bron kritisch onder de loep te nemen. Zo wordt veel twijfelachtige informatie ineens als feit gepresenteerd, want het staat immers zo in een ouder boek. Er zijn dus nogal wat boeken die vol staan met de UPG van de schrijver, die wordt onderbouwd met achterhaalde informatie.

Als laatste wil ook nog even waarschuwen tegen de veelschrijvers, de mensen die over heel verschillende onderwerpen een boek hebben geschreven. Soms worden in deze boeken ook verschillende magische systemen met elkaar gecombineerd. Houd altijd in gedachten dat als iemand over wel 10 verschillende onderwerpen heeft geschreven, dat de schrijver dan nooit zo'n diepe kennis van die onderwerpen kan hebben als iemand die zich heeft gespecialiseerd. De agenda van zulke schrijvers is waarschijnlijk dat ze willen laten zien hoe slim ze wel niet zijn, of ze willen simpelweg kunnen leven van schrijven en moeten daarom zo veel mogelijk publiceren.

Er zijn natuurlijk nog veel meer persoonlijke agenda's die iemand kan hebben bij het schrijven van een boek. Ik noem er hier maar een paar als voorbeeld. Ik hoop dat de lezer van dit blog er voortaan wat meer alert op zal zijn. Ik hoop ook dat er wat meer zal worden stil gestaan bij de genealogie van informatie, in discussies en artikelen online. Zeg het erbij als iets jouw UPG is, dan wordt niemand in de war gebracht. En let op met welke bronnen je citeert, misschien is het wel geen feit.

Tot slot Jackson Crawford met een video die mij inspireerde tot het schrijven van dit blog:

The Genealogy of Information and Norse Myth.