Vrouwe Holda

Wij zijn in Nederland allemaal opgegroeid met het sprookje van Vrouw Holle, We kennen het verhaal van de mishandelde stiefdochter die haar garenklos in de put wil wassen, in het water valt en wakker wordt in een een sprookjes land waar appelbomen en broden om hulp vragen en waar een oude vrouw woont, die het laat sneeuwen in de mensenwereld als zij haar beddengoed uitschudt. Het meisje is ijverig, werkt hard in het huis van de oude vrouw en ze keert terug naar huis letterlijk overladen met goud. Met haar jaloerse, vervelende en luie, stiefzuster loopt het heel anders af.

Iedereen die maar een klein beetje weet over oude Goden en het bestaan van verschillende werkelijkheden, herkent in dit verhaal meteen de Godinnelijke kwaliteiten van de oude vrouw in het huisje. Zij heeft macht over het weer, Haar land is overvloedig vruchtbaar en je kan het alleen bereiken als je door het water gaat.

Dit sprookje van Grimm blijkt dan ook niet het enige verhaal te zijn over deze bovennatuurlijke Vrouwe, die met verschillende namen wordt genoemd, Holle, Frigg, Perchta en variaties op deze namen zijn in verschillende streken van Duitsland bekend. Eigenlijk zijn dit geen echte namen, het zijn meer titels die iets vertellen over deze Vrouwe.

Holle betekent de Trouwe, Frigg, de Geliefde en Perchta, de Verborgene. Met elkaar vertellen deze woorden voor mij een heel verhaal: Zij die geliefd is bij velen en altijd trouw is gebleven, verschuilt zich in verschillende gedaanten. In de vele verhalen over Vrouwe Holda laat Zij zich dan ook in diverse gedaanten zien. Soms is Zij een lelijke oude bedelaarster in vieze, gescheurde kleren en soms laat Zij zich zien als een rijzige schoonheid in stralend wit gekleed.

Het basisthema van de verhalen is bijna altijd hetzelfde: Mensen worden op de proef gesteld en beloond of gestraft. De Vrouwe wil weten of je hulpvaardig bent, of je bereid bent om hard te werken, ook je eerlijkheid en goed vertrouwen kunnen getest worden. Als de Vrouwe ziet dat je een goed hart hebt, dan schenkt Zij overvloed, blijkt dat je egoïstisch en hebzuchtig bent, dan heb je dikke pech.

Toen ik voor het eerst een serie van deze verhalen las, dacht ik dat er een christelijk moralistisch sausje overheen was gegoten. Maar in de loop der tijd ben ik dit heel anders gaan zien. Gastvrijheid bieden aan reizigers is een oude waarde die bijvoorbeeld ook in de Havamal wordt benadrukt. Ook het geven van geschenken, is een oude heidense goede gewoonte. Doen wat je hart je ingeeft, al breek je daar de regels mee, is ook niet erg dogmatisch christelijk. Al deze elementen spelen de hoofdrol in de Holda legenden. Steeds opnieuw gaat het om de zuivere intentie van de hoofdpersonen die op de proef worden gesteld.

In voorbereiding op de Holda-avond in de tempel heb ik eens wat gegoogeld op 'zuivere intentie'. Tot mijn verbazing kwam ik alleen op hindoeïstische en islamitische websites terecht. Ik wil even benadrukken dat dit alleen maar een korte steekproef was en geen uitgebreid onderzoek, de resultaten kunnen dus heel goed toevallig zijn geweest! Pas toen ik mijn zoekterm aanpaste naar 'puur hart' kwam ik op christelijke sites, maar die legden 'puur hart' uit als handelend naar de regels van de bijbel. In de Holda legenden houden de succesvolle hoofdpersonen zich vaak juist niet aan de opgelegde regels. Zij willen altijd helpen en doen wat nodig is, al komen ze daardoor in de problemen.

Een intentie is zuiver als je geen bijgedachten hebt aan bijvoorbeeld eigenbelang, status of eer, leerde ik van de andere websites. Dit is wat steeds opnieuw door Holda wordt beloond. Het meisje dat, tegen de wil van haar vader, haar brood deelt. De jonge muzikant die het schijnbaar waardeloze geschenk niet weggooit. De verliefde jongen die zijn geliefde steeds in gedachten houdt. De mensen die hard werken voor een karig maal en toch delen. Het is geen christelijk moraal, het zijn oude, universele waarden van medemenselijkheid, vrijgevigheid, ijver en goed vertrouwen die de hoofdrol spelen in de sprookjes. En het is de Oude, Geliefde, Trouwe, Verborgen Godin die regelmatig komt kijken of mensen deze waarden nog kennen.

De Oude Godin waakt nog altijd over de oude waarden, maar doet dat in verschillende vermommingen. Zij kan zich bijvoorbeeld ook heel goed verschuilen achter de gestalte van een katholieke heilige of een Maria. Het kan overigens heel goed zo zijn dat vele plaatselijke Godinnen zich als het ware hebben verenigd achter deze sluiers. Aan de andere kant zijn een aantal specialisten in de Noord Europese mythologie er van overtuigd dat er eigenlijk één Grote Godin in Europa was, die bekend stond onder verschillende namen. Ik ben er zelf van overtuigd dat er in de Godenwereld verschillende waarheden naast elkaar kunnen bestaan. Één Godin, met vele gezichten en vele namen en ook veel Godinnen die met elkaar verhalen en eigenschappen delen.

De Oude Godin waakt nog altijd over de oude waarden, maar doet dat in verschillende vermommingen. Zij kan zich bijvoorbeeld ook heel goed verschuilen achter de gestalte van een katholieke heilige of een Maria. Het kan overigens heel goed zo zijn dat vele plaatselijke Godinnen zich als het ware hebben verenigd achter deze sluiers. Aan de andere kant zijn een aantal specialisten in de Noord Europese mythologie er van overtuigd dat er eigenlijk één Grote Godin in Europa was, die bekend stond onder verschillende namen.

Ik ben er zelf van overtuigd dat er in de Godenwereld verschillende waarheden naast elkaar kunnen bestaan.

Één Godin, met vele gezichten en vele namen en ook veel Godinnen die met elkaar verhalen en eigenschappen delen.

In ieder geval is de rol van deze Godin(nen) vaak overgenomen door Maria en de vrouwelijke heiligen. Waar mensen eerst een stralende vrouwelijke verschijning als Godin benoemden, is men dezelfde verschijningen later als een manifestatie van Maria gaan duiden. Of, als de mensen dat niet zelf deden, dan greep de kerk wel in en de pastoor claimde dat het wonder met Maria te maken had. Zo is het bijvoorbeeld in Lourdes gebeurd. Bernadette zag een stralende vrouw, zoals bekend uit de volksverhalen in de streek. Maar de pastoor riep dat het Maria moest zijn en liet een beeld maken. Toen Bernadette het beeld zag, barstte ze in tranen uit, omdat het helemaal niet leek op de Vrouwe die zij had gezien. De verdere geschiedenis van Lourdes is wel bekend.

Waarschijnlijk niet helemaal toevallig, bezocht ik tijdens de voorbereidingen van de Holda-avond de oude bedevaartsplaats Rhenen. Op deze plek werd, tot de reformatie, de heilige Cunera vereerd. De legende van Cunera is curieus. Het zit zo vol historische tegenstrijdigheden, dat het niet anders dan een verzinsel kan zijn. Na net weer een hele serie Holda legenden te hebben gelezen, vielen mij een heleboel overeenkomsten tussen de verhalen rond Cunera en Holda op. Het goedhartige ijverige meisje. Huishoudster van een koning. Draagster van een grote bos sleutels. Een wonderlijke verandering van voorwerpen. Een belangrijke rol voor paarden.

Vergelijk deze twee verhalen maar eens met elkaar (als je daar zin in hebt natuurlijk) Cunera en Holda lijken wel erg veel op elkaar!

Over Holda: De Speelman op de Berg

Over Cuners: De legende

Niet alleen is Cunera verbonden met deze symboliek uit heidense tijden, ze wordt ook verbonden met een heel specifieke koning, nl. de laatste heidense koning van de Friezen, Radboud! En ze sterft volgens het verhaal door verwurging, wat mij aan offers aan Odin doet denken. In de herinnering van mensen is dit allemaal samengevoegd tot een verhaal dat acceptabel was voor de kerkelijke autoriteiten. Op deze manier is de verering van een oude Godin naadloos overgegaan op een verzonnen heilige, met elk jaar een grote processie langs de velden rond Rhenen.

Volgens de legende werd Cunera begraven op een klein heuveltje dat uitkijkt over de de Rijn. Dat heuveltje is er nog steeds en tot mijn verrassing en genoegen is Zij daar ook nog heel sterk aanwezig. We hoefden alleen maar even stil te gaan zitten, om Haar aanwezigheid te kunnen ervaren. Twee van ons 'zagen' dezelfde Vrouwe. Na een eenvoudig ritueel was Haar energie nog veel sterker voelbaar. Warm, licht, beschermend en liefdevol. Zoals de oude petemoei uit sprookjes, zoals de stralende Vrouwe die hulp komt bieden. Zoals de Oude, Geliefde, Trouwe, Verborgen Godin,

Heil Cunera! Heil Holda!

Tot slot nog een video die ik lang geleden voor Vrouwe Holda heb gemaakt, waarin nog andere aspecten van Haar worden genoemd.